Γιατί επέλεξε η κυβέρνηση στο θέμα του ΟΠΕΚΕΠΕ, πολιτικές που ωφέλησαν μια μικρή ομάδα πολιτών αντί για πολιτικές που θα ωφελούσαν ένα πολύ μεγαλύτερο σύνολο;
*Ο Θεοχάρης Παπαδάκης έχει σπουδάσει Μάρκετινγκ με Master στην Κοινωνική Ανθρωπολογία
Η απάντηση προκύπτει από τη σύγκριση του εκλογικού οφέλους που αποκομίζει η κυβέρνηση προσφέροντας μια παροχή σε μια κοινωνική ομάδα αντί σε κάποια άλλη.
Με βάση το κριτήριο της ανταποδοτικότητας, θεωρώ ότι, βραχυπρόθεσμα, δεν συμφέρει ποτέ μια κυβέρνηση να επιλέξει το δημόσιο συμφέρον.
Μια πολιτική που εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον έχει τόσο μεγάλες «τρύπες» ανταποδοτικότητας, ώστε η ανταποδοτικότητα μιας πελατειακής στρατηγικής να είναι πάντα μεγαλύτερη.
«Τρύπα νο.1»
Δεν είναι βέβαιο ότι το όφελος από μια συγκεκριμένη πολιτική θα επηρεάσει καθοριστικά την ψήφο των πολιτών που ωφελούνται από αυτήν:
(α) Το όφελος, καθώς διανέμεται σε πολλούς, είναι περιορισμένο για τον καθένα.
(β) Ο κάθε ωφελούμενος επηρεάζεται και από πλήθος άλλων κριτηρίων (συνήθεια, πιστότητα, ιδεολογία κ.λπ.).
Αντίθετα, οι πελατειακές παροχές συνήθως παίζουν καθοριστικό ρόλο και εξασφαλίζουν την ψήφο.
«Τρύπα νο.2»
Πολλοί από αυτούς που θα ωφεληθούν από μια πολιτική δεν ψηφίζουν καν. Η μαζική αποχή πολιτών από τις εθνικές εκλογές (40%+), έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται το όφελος που αποκομίζει μια κυβέρνηση επιλέγοντας πολιτικές υπέρ του δημοσίου συμφέροντος (δηλαδή υπέρ όσο το δυνατόν περισσότερων πολιτών), σε σύγκριση με πολιτικές που ωφελούν μικρότερες ομάδες, οι οποίες όμως, μέσω της πελατειακής σχέσης, καθίσταται βέβαιο ότι θα την υπερψηφίσουν.
Επιπλέον, η μαζική αποχή ενισχύει σημαντικά το εκλογικό βάρος της ατομικής ψήφου.
Τέσσερις αιτίες που τροφοδοτούν την αναπαραγωγή των πελατειακών σχέσεων:
(α) Η πελατειακή παροχή παράγει εγγυημένα αποτελέσματα, καθώς αποτελεί καταλυτικό παράγοντα καθορισμού της ψήφου.
(β) Η συνεχιζόμενη κρίση αντιπροσώπευσης (σύγκλιση πολιτικών αριστεράς-δεξιάς, απογοήτευση από την τελευταία μεγάλη ελπίδα) σημαίνει ότι και μελλοντικά θα είναι δύσκολο να πεισθούν περισσότεροι πολίτες ότι είναι προς το συμφέρον τους να ψηφίζουν. Συνεπώς, θα συνεχίσει να υπάρχει η υψηλή αποχή, η «τρύπα ανταποδοτικότητας νο.2» και η υπεραξία της ατομικής πολιτικής ψήφου.
(γ) Οι κοινωνικές ομάδες που επιθυμούν να αποτελέσουν πελάτες δεν πρόκειται να εκλείψουν. Η ζήτηση για ρουσφέτι επίσης. Έχει ενδιαφέρον πως, μετά την απομαζικοποίηση του συνδικαλιστικού και συνεταιριστικού κινήματος – δηλαδή των παραδοσιακών, οργανωμένων πελατών της πολιτικής εξουσίας – η εφευρετικότητα κομμάτων και κοινωνίας οδήγησε σε νέες μορφές πελατειακών σχέσεων. Συνέδεσαν τα κόμματα με προϋπάρχοντα τοπικά κοινωνικά δίκτυα, οργανωμένα με βάση την παράδοση, την οικογενειοκρατία και την συγγένεια, όπου πίσω από έναν πατριάρχη ή ένα χωριό υπάρχουν 200, 500 και πλέον ψήφοι.
Η σχετικά μεγαλύτερη συνοχή και μέγεθος τέτοιων δικτύων στην Κρήτη ίσως εξηγεί εν μέρει και την υψηλή ωφέλεια των Κρητικών από το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ.
(δ) Δεδομένης της ζήτησης, αν μια κυβέρνηση σταματήσει να εξυπηρετεί μια πελατειακή ομάδα, δημιουργείται η ευκαιρία για το αντίπαλο κόμμα να αναλάβει τη συνέχιση της πελατειακής σχέσης. Καθώς είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξει συντονισμός μεταξύ των κομμάτων, για την αποκήρυξη των πελατειακών σχέσεων.
Κανένα κόμμα δεν πρόκειται να αποφασίσει να αφήσει μια πελατειακή ομάδα, γνωρίζοντας ότι ο αντίπαλος θα σπεύσει άμεσα να την προσεταιριστεί…
Προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου
Με δεδομένα τα παραπάνω, ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των πελατειακών σχέσεων, είναι να αυξηθεί το ρίσκο ζημίας για οποιοδήποτε κόμμα εμπλέκεται ή σκοπεύει να εμπλακεί σε αυτές, σε τέτοιο βαθμό ώστε να υπερβαίνει το προσδοκώμενο όφελος:
- Παραδειγματική τιμωρία όλων των εμπλεκόμενων, ιδίως των πολιτικών προσώπων από τη Δικαιοσύνη.
- Μαζική εκλογική αποδοκιμασία των κομμάτων που αποδεδειγμένα έχουν εμπλακεί σε πελατειακές σχέσεις, από την ελληνική κοινωνία. Η επιλογή «δεν ψηφίζω» δεν αποτελεί τιμωρία, αλλά ενίσχυση του πελατειακού κράτους. Τιμωρία είναι μόνο η ψήφος υπέρ άλλων κομμάτων.
Αν τώρα, στην περίπτωση του σκανδάλου ΟΠΕΚΕΠΕ, η εγκαθίδρυση ουσιαστικού ελέγχου(από ανεξάρτητους φορείς αλλά και από την εγχώρια Δικαιοσύνη) δεν συνοδευτεί και από τις παραπάνω συνέπειες, είναι απόλυτα βέβαιο ότι τέτοια σκάνδαλα θα επαναληφθούν.
Στην περίπτωση του ΟΠΕΚΕΠΕ, σε αντίθεση με αυτό που στερεοτυπικά θεωρούμε πελατειακές σχέσεις, δεν ευνοήθηκε μια μικρή μερίδα αγροτών έναντι του συνόλου, αλλά ένας μεγάλος αριθμός πολιτών-πελατών που δεν ήταν καν αγρότες, με κονδύλια που προορίζονταν αποκλειστικά για τον αγροτικό πληθυσμό.
Γι αυτό, ακόμα πιο τραγικό από το εύρος και το κόστος της πελατείας, είναι το ότι η κυβέρνηση απέδειξε πως αδιαφορεί πλήρως για τους αγρότες και δεν διαθέτει κανένα σχέδιο για την αγροτική πολιτική γενικότερα.
